Quang Trung Nguyễn Huệ không chỉ là vị hoàng đế anh hùng, bách chiến, bách thắng mà còn là nhà chính trị, nhà văn hóa có tầm nhìn xa trông rộng. Ông rất chú ý đến việc trong dụng nhân tài, chấn hưng văn hóa, giáo dục để xây dựng đất nước lớn mạnh, lâu bền. Quang Trung đã nhiều lần viết thư mời nhà nho lão thành, học vấn sâu rộng đang ở ẩn Nguyễn Thiếp (La Sơn phu tử) đem tài ra giúp dân, giúp nước. Trung thần với nhà Lê, mấy lần Nguyễn Thiếp từ chối nhưng rồi trước sự chân thành và thẳng thắn của Quang Trung. Nguyễn Thiếp nhận lời vào Phú Xuân giúp nhà vua xây dựng, phát triển văn hóa giáo dục. Tháng 8 – 1971 Nguyễn Thiếp dâng lên vua bản tấu này.
Những nội dung chính:
I. Tìm hiểu chung
1. Tác giả
– Nguyễn Thiếp (1723 – 1804), quê ở Hà Tĩnh. Là người thiên tư sáng suốt, học rộng hiểu biết sâu rộng được người đời kình trọng.
– Vua Quang Trung từng mời Nguyễn thiếp ra hợp tác với triều Tây Sơn nhưng vì nhiều lý do Nguyễn Thiếp chưa nhận lời.
– Ngày 10/7 niên hiệu Quang Trung năm thứ tư (1791), vua lại viết chiếu thư mời Nguyễn Thiếp vào Phú Xuân hội kiến vì “có nhiều điều bàn nghị”. Lần này La Sơn phu tử bằng lòng vào Phú Quốc bàn quốc sự. Ông làm bài tấu về ba việc mà bậc quân vương chưa biết.
2. Tác phẩm
a. Thể loại: Tấu
– Tấu là loại văn thư của bề tôi, thần dân gửi cho vua chúa để trình bày sự việc, ý kiến, đề nghị.
– Được viết bằng văn xuôi, văn vần, văn biền ngẫu.
b. Xuất xứ:
Trích từ bản tấu Nguyễn Thiếp gửi vua Quang Trung 1791.
c. Phương thức biểu đạt:
Được viết bằng văn xuôi kết hợp với văn biền ngẫu. Phương thức biểu đạt nghị luận.
d. Bố cục: 3 phần
– Phần 1: Từ đầu … tệ hại ấy: Bàn về mục đích chân chính của việc học.
– Phần 2: Tiếp … bỏ qua: Bàn về chính sách, nội dung và phương pháp học.
– Phần 3: Còn lại: Tác dụng của việc học.
II. Tìm hiểu chi tiết
1. Nêu mục đích chân chính của việc học
– Tác giả dùng câu châm ngôn quen thuộc, lại nhấn mạnh bằng cách nói phủ định 2 lần: “Ngọc không mài, không thành đồ vật; người không học, không biết rõ đạo”
+ Khái niệm học được giải thích bằng hình ảnh so sánh cụ thể nên dễ hiểu, vừa tăng sức thuyết phục.
+ Khái niệm đạo vốn trừu tượng phức tạp được giải thích thật ngắn gọn, rõ ràng: Đạo là lẽ đối xử hàng ngày giữa mọi người.
=> Hai yếu tố này gắn bó khăng khít với nhau.
2. Phê phán những biểu hiện lệch lạc, sai trái trong việc học
– Lối học chuộng hình thức: Học thuộc lòng câu chữ mà không hiểu nội dung, có cái danh mà không có thực chất.
– Lối học cầu danh lợi: Học để có danh tiếng, được trọng vọng, được nhàn nhã, lợi lộc.
– Tác hại: Làm cho chúa tầm thường, thần nịnh hót, người trên kẻ dưới đều thích sự chạy chọt, luồn cúi, không có thực chất dẫn đến nước mất nhà tan.
3. Khẳng định quan điểm và phương pháp học tập đúng đắn
– Chính sách:
+ Mở rộng trường học, áp dụng nhiều phép dạy và phép học.
+ Việc học phải được phổ biến rộng khắp: Mở thêm trường, mở rộng thành phần người đi học.
+ Việc học phải bắt đầu từ những kiến thức cơ bản có tính chất nên tảng.
– Tạo điều kiện thuận lợi cho người học.
– Phương pháp học:
+ Trình tự: tuần tự tiến lên từ thấp đến cao.
+ Quy trình: học rộng nghĩa sâu, biết tóm lược những điều cơ bản, cốt yếu nhất.
+ Học phải kết hợp với hành, học không phải để biết mà còn phải để làm.
– Khoa học, hợp lý, đúng đắn.
4. Tác dụng của phép học
– Mục đích của việc học chân chính sẽ tạo ra nhiều người tài đức, nhiều người học có tài sẽ tạo ra nhiều người tốt.
– Tạo được nhiều người tốt, từ đó triều đình ngay ngắn mà thiên hạ thịnh trị.
– Từ cầu khiến: xin, cúi mong: Nguyễn Thiếp rất tâm huyết, kỳ vọng vào sự nghiệp giáo dục.
III. Tổng kết
1. Nội dung
Bàn về phép học, bằng lập luận chặt chẽ và sáng rõ, La Sơn phu tử Nguyễn Thiếp đã nêu lên quan niệm tiến bộ của ông về sự học.
2. Nghệ thuật
– Lập luận: đối lập hai quan niệm về sự học.
– Luận điểm rõ ràng, chặt chẽ, lời văn khúc chiết.
