Từ xưa, dân tộc ta đã có truyền thống chống giặc ngoại xâm oanh liệt, kiên cường. Chính nhờ tinh thần đó mà ông cha ta đã đưa đất nước thoát khỏi ách đô hộ ngàn năm phong kiến phương Bắc, mở ra một kỷ nguyên mới, kỷ nguyên độc lập tự chủ. Bài “Sông núi nước Nam” ra đời được coi là bản Tuyên ngôn độc lập đầu tiên, khẳng định một quốc gia độc lập. Chúng ta cùng nhau tìm hiểu điều đó qua bài giảng dưới đây nhé:
I. Tìm hiểu chung
1. Tác giả
Có hai giả thuyết:
– Lý Thường Kiệt – một danh tướng đời vua Lý Nhân Tông – là tác giả. Ông viết bài thơ để động viên tinh thần tướng sĩ trong cuộc kháng chiến chống Tống trên phòng tuyến nam sông Cầu năm 1076 – 1077. Đêm đêm cho người lẻn vào đền thơ hai anh em họ Trương, đọc vang bài thơ – như lời phán truyền.
– Theo PGS Bùi Duy Tân, thì chưa rõ tác giả, có thể là vô danh.
2. Tác phẩm
a. Xuất xứ:
Sông núi nước Nam được sáng tác khoảng năm 1077, trong cuộc kháng chiến chống Tống do Lý Thường Kiệt chỉ huy dưới thời vua Lý Nhân Tông.
b. Thể thơ:
– Thơ Trung đại Việt Nam được viết bằng chữ Hán và chữ Nôm, có nhiều thể thơ: thơ Đường luật, song thất lục bát, lục bát… Trong đó, đường luật là luật thơ có từ thời Đường ở Trung Quốc; Thất ngôn tứ tuyệt Đường luật là một thể thơ đường luật quy định mỗi bài có bốn câu thơ, mỗi câu có bảy tiếng, có niêm luật chặt chẽ.
– Sông núi nước Nam được viết theo thể thất ngôn tứ tuyệt Đường luật
c. Bố cục: 2 phần:
– Phần 1: 2 câu đầu: Nước Nam là của người Nam. Điều đó được sách trời định sẵn.
– Phần 2: 2 câu cuối: Kẻ thù không được xâm phạm, nếu không sẽ chuốc lấy thất bại thảm hại.
II. Tìm hiểu văn bản
1. Hai câu đầu:
Nam quốc sơn hà Nam đế cư
Tiệt nhiên định phận tại thiên thư
– Hai câu đầu nên lên 1 nguyên lý khách quan, tất yếu, có giá trị như lời tuyên ngôn: Nước Nam là của người Nam, điều đó đã được sách trời định sẵn, rõ ràng.
– Đế là vua, vương cũng là vua, nhưng đế được coi lớn hơn vua, chỉ có đế mới được phong vương cho vua.
=> Vậy chứ “đế” trong lời thơ này có ý tôn vinh vua nước Nam sánh ngang với các hoàng đế Trung Hoa.
– Chân lý chủ quyền đất nước Việt Nam đã được ghi ở sách trời => tạo hóa đã định sẵn nước Việt Nam là của người Việt Nam.
– Âm điệu bài thơ hùng hồn, rắn rỏi diễn tả sự vững vàng trong tư tưởng, niềm tin sắt đá của một dân tộc có bản lĩnh, có truyền thống đấu tranh.
=> Hai câu thơ khẳng định khẳng định chủ quyền của dân tộc Việt Nam, đó là điều hiển nhiên không thể thay đổi. Câu thơ còn có giá trị mở đầu cho một tuyên ngôn độc lập ngắn gọn của nước Đại Việt hùng cường thế kỷ XI.
2. Hai câu cuối
Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm
Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư.
– Giọng thơ đanh thép, lạnh lùng.
– Kẻ thù không được xâm phạm. Nếu xâm phạm thế nào cũng chuốc phải thất bại thảm hại. => trực tiếp nói chủ quyền của dân tộc.
– Đây là lời cảnh báo hành động xâm lược của kẻ thù và cũng khẳng định sức mạnh của dân tộc Việt Nam. => gián tiếp thể hiện sức mạnh và ý chí sắt đá của dân tộc
=> Khẳng định sức mạnh của quân và dân ta trong cuộc chiến đấu bảo vệ chủ quyền đất nước.
III. Tổng kết
1. Nội dung:
Bài thơ Sông núi nước Nam thể hiện niềm tin vào sức mạnh chính nghĩa của dân tộc ta. Bài thơ có thể xem là bản tuyên ngôn độc lập đầu tiên của dân tộc ta.
2. Nghệ thuật:
– Thể thơ thất ngôn tứ tuyệt ngắn gọn, xúc tích để tuyên bố nền độc lập của đất nước.
– Dồn nén cảm xúc trong hình thức thiên về nghị luận, trình bày ý kiến.
– Lựa chọn ngôn ngữ góp phần thể hiện giọng thơ dõng dạc, hùng hồn, đanh thép.
