Văn học Mĩ là một nền văn học trẻ nhưng đã xuất hiện những nhà văn kiệt suất như Heminguay, Giắc Lơn-đơn… Trong đó, tên tuổi của O Hen-ri nổi bật lên như một tác giả truyện ngắn tài danh. Chiếc lá cuối cùng là một trong những truyện ngắn hướng vào cuộc sống nghèo khổ, bất hạnh của người dân Mĩ, vào sức mạnh của nghệ thuật chân chính đem lại niềm tin cho con người.
Những nội dung chính:
I. Tìm hiểu chung
1. Tác giả
– O Hen-ri (1862 – 1910) là nhà văn Mỹ chuyên viết về truyện ngắn.
– Cha ông là thầy thuốc, mẹ ông qua đời khi ông mới lên 3; 15 tuổi đã phải thôi học, đi làm ở một hiệu thuốc, sau đó làm nhân viên kế toán, vẽ tranh, thủ quỹ ngân hàng.
– Truyện ngắn của ông phong phú, đa dạng về đề tài nhưng phần lớn hướng vào cuộc sống nghèo khổ, bất hạnh của người dân Mỹ. Ông thường sử dụng kiểu đảo ngược tình huống hai lần một cách đột và bất ngờ.
– Nhiều truyện ngắn của ông để lại cho bạn đọc những ấn tượng thật sâu sắc: Căn gác xép, Tên cảnh sát và gã lang tháng, Quà tặng của các đạo sĩ…
2. Tác phẩm
a. Vị trí đoạn trích: Đoạn trích này là phần cuối truyện ngắn “Chiếc lá cuối cùng”.
b. Tóm tắt văn bản “Chiếc lá cuối cùng”
Xiu và Giôn-xi là hai nữ hoạ sĩ trẻ sống trong một khu nhà trọ. Cụ Bơ- men, một hoạ sĩ già cũng sống ở đó với họ, cả đời cụ khao khát vẽ một kiệt tác nhưng chưa thoả ý. Chẳng may, mùa đông năm ấy, Giôn-xi bị bệnh sưng phổi rất nặng. Bệnh tật khiến cô tuyệt vọng và nghĩ rằng khi chiếc lá thường xuân cuối cùng rụng xuống là sẽ là lúc mình lìa đời. Xiu vô cùng lo lắng và hết lòng chạy chữa cho bạn nhưng vô Ích, Giôn-xi vẫn bi quan như vậy. Cô gái tội nghiệp âm thầm đếm từng chiếc lá.
Biết được ý nghĩ điên rồ đó của Giôn-xi, cụ Bơ-men ban đau mắng um lên nhưng sau đó lại âm thầm thức suốt đêm mưa gió bão bùng để vẽ chiếc lá thường xuân. Chiếc lá cuối cùng giống như thật. Nó đã không rụng trong đêm bão lớn khiến Giôn-xi suy nghĩ lại, cô hi vọng và muốn được sống, được sáng tạo. Giôn-xi từ cõi chết trở về nhưng cụ Bơ-men lại chết vì bệnh sưng phổi sau đêm sáng tạo kiệt tác chiếc lá cuối cùng để cứu Giôn-xi. Xiu lặng lẽ đến bên Giôn-xi báo cho bạn về cái chết của cụ Bơ-men và bí mật của chiếc lá cuối cùng.
c. Bố cục: 3 phần
– Phần 1: Từ đầu… kiểu Hà Lan: Giôn-xi đợi cái chết
– Phần 2: Tiếp … vịnh Nap-lơ: Giôn-xi vượt qua cái chết
– Phần 3: Còn lại: Bí mật của chiếc lá cuối cùng
II. Trọng tâm kiến thức
1. Diễn biến tâm trạng Giôn-xi
– Hoàn cảnh:
+ Giôn xi là cô gái trẻ, một họa sĩ nghèo, ở trong khu trọ tồi tàn.
+ Cô đang bị bệnh xưng phổi nặng. Đó là căn bệnh nguy hiểm.
– Tâm trạng:
+ Bi quan, chán nản, không còn tin vào sự sống và nghĩ rằng khi chiếc lá của cây thường xuân già cỗi cuối cùng rụng thì lúc đó cô sẽ chết.
+ Lạnh lùng thản nhiên chờ đón cái chết.
=> Đó là những suy nghĩ xuất hiện từ một cô gái yếu đuối, bệnh tật, thiếu nghị lực, vừa đáng thương lại vừa đáng trách.
– Không quan tâm đến sự lo lắng, chăm sóc ân cần của cô bạn thân Xiu. Tàn nhẫn, thờ ơ, chán trường không phải do bản tính mà do bệnh nặng, thiếu nghị lực gây nên.
– Nhưng chiếc lá cuối cùng vẫn còn đó, vẫn hiên ngang bám trụ trước trận mưa vùi dập, trước cơn gió phũ phàng kéo dài suốt đêm.
– Giôn-xi ngạc nhiên, cảm nhận được có một cái gì đó đã làm cho chiếc lá cuối cùng vẫn còn đó để cho cô thấy rằng mình đã tệ đến như thế nào.
– Nhu cầu sống đã quay lại với Giôn-xi: gọi Xiu quấy cháo gà, muốn uống chút rượu, muốn vẽ.
– Chứng tỏ cô muốn ngắm lại mình, quan tâm đến bản thân, muốn tìm lại hình dáng của mình. Cô đã quay lại với cuộc sống, đón nhận nó.
– Nguyên nhân:
+ Không phải vì tác dụng của thuốc men, hay sự chăm sóc tận tình của bạn mà chính từ tâm trạng hồi sinh, cái ý định muốn sống cứ mạnh dần, ấm dần trong cơ thể và tâm hồn cô.
+ Khâm phục sự gan góc, kiên cường của chiếc lá. Chiếc lá mong manh mà lầm lì chống trọi với gió tuyết, với thiên nhiên khắc nghiệt, bám lấy cuộc sống trái ngược với ý định buông suôi, chán sống, và yếu đuối của Giôn-xi.
=> Chính Giôn-xi đã tự chữa bệnh cho mình nhờ chiếc lá cuối cùng, bằng chính sự thay đổi tinh thần, tâm trạng của bản thân.
=> Xét về một về một phương diện nào đó, thì chiếc lá là một phương thuốc màu nhiệm, diệu kỳ đối với Giôn-xi, nhưng ở một phương diện khác thì nó chỉ đóng vai trò một tia lửa, một cái hích, một lực đẩy cần thiết và kịp thời. Còn nội lực tự sinh phải từ chính con người.
2. Nhân vật Xiu và tấm lòng của một người bạn
– Xiu là chị em kết nghĩa với Giôn-xi, cô luôn coi Giôn-xi như là đứa em ruột thịt.
– Xiu lo lắng, thấp thỏm cho tình trạng sức khỏe và tâm trạng bi quan của Giôn-xi. Khi thấy Giôn-xi đếm từng chiếc lá rụng, cô càng lo sợ.
– Cô mời bác sĩ khám bệnh, nấu cháo, pha sữa, thường trực cạnh Giôn-xiu
– Khi cùng cụ Bơ-men nhìn ra ngoài cửa sổ, Xiu đã sợ sệt chẳng nói năng gì.
– Khi Giôn-xi ra lệnh cho Xiu kéo tấm màn lên thì thái độ của cô làm một cách chán nản.
– Trước tình trạng sức khỏe và tâm trạng của bạn, lòng cô lúc nào cũng nặng trĩu nặng tình thương và nỗi lo âu trước giờ phút sức lực của Giôn-xi đang cạn kiệt dần.
– Nhưng khi kéo mành lên, nhìn chiếc lá thường xuân không rụng cô đã vô cùng ngạc nhiên và rất đỗi vui mừng.
– Sự vui mừng của Xiu không được bao lâu thì cô ngạc nhiên khi Giôn-xi nói: “Hôm nay nó sẽ rụng thôi và cùng lúc đó thì em sẽ chết”.
– Xiu đã lo lắng và tìm mọi lời để động viên bạn: Cô cúi mặt hốc hác xuống thì thào: “Em hãy nghĩ đến chị, nếu em không còn muốn nghĩ đến mình nữa. Chị sẽ làm gì đây?”.
– Những lời nói của Giôn-xi như những giọt tuyết lạnh gieo vào lòng cô, đối với Xiu, mất Giôn-xi là mất nửa cuộc đời, mất Giôn-xi thì mọi việc làm của cô sẽ chẳng còn ý nghĩa gì. Thế mới biết tình bạn của họ cao quý đến nhường nào.
=> Xiu là người bạn tốt, có tấm lòng nhân ái bao la, rất yêu thương bạn, hết lòng vì bạn. Trong chiến thắng của Giôn-xi với bệnh tật cũng có sự góp phần không nhỏ của Xiu. Tình cảm của Xiu không chỉ dừng lại ở tình đồng nghiệp mà sâu nặng như tình cảm chị em ruột thịt gắn bó thân thiết, cùng chung cảnh nghèo.
3. Hình ảnh cụ Bơ men và kiệt tác chiếc lá cuối cùng
a. Cụ Bơ-men
– Là một họa sĩ nghèo, 40 năm mơ ước vẽ được một kiệt tác nhưng chưa thực hiện đợc. Cụ thường ngồi làm mẫu vẽ cho các họa sĩ để kiếm tiền.
– Một ông già tốt bụng, bản tính cương cường, mạnh mẽ, giàu tình thương yêu con người.
– Cảnh nghèo và tình yêu hội họa đã giúp họ xích lại gần nhau, cảm thông với nhau.
– Cũng giống như Xiu, khi cùng nhìn ra cửa sổ, thái cộ của cụ Bơ-men là “sợ sệt, chẳng nói năng gì”.
– Tuy không nói, nhưng hẳn cụ đã nung nấu ý định vẽ tranh lá để cứu Giôn-xi từ lúc này.
– Cụ Bơ-men cũng lo lắng cho Giôn-xin giống như Xiu.
– Giữa đêm lạnh giá, gió bấc ào ào, mưa đập mạnh vào cửa sổ, một mình cụ lẳng lặng bắc thang trèo lên tường, cầm đèn bão, mang đầy bút lông và bảng pha màu để sáng tác tác phẩm của mình.
– Cuối cùng cụ bị viêm phổi nặng và chết vì bị sưng phổi.
– Mục đích duy nhất của cụ là cứu Giôn-xi, trả lại niềm tin yêu cuộc sống cho cô họa sĩ trẻ.
=> Cụ là một người dũng cảm, cao thượng, quên mình vì người khác. Tuổi già và sức yếu và cái nghèo không làm cho cụ mất đi khả năng sáng tạo nghệ thuật và cụ đã thành công.
b. Kiệt tác chiếc lá cuối cùng
– Cuống lá màu xanh sẫm, rìa lá hình răng cưa nhuốm màu vàng úa. => Sinh động và giống ý như thật. Giống đến đến nỗi với con mắt chuyên môn của cả hai cô họa sĩ trẻ mà cũng không phân biệt được thật giả.
– Chiếc lá đã cứu sống Giôn-xi, đem lại nghị lực, niềm tin cho Giôn-xi, thổi vào tâm hồn cô tình yêu cuộc sống. => Nó là một kiệt tác nhân sinh rất cao. Nó góp phần cứu sống một mạng người, đẩy lùi một ác bệnh.
– Nó là một kiệt tác bởi cái giá quá đắt. Nó cứu được một người nhưng lại cướp đi một người khác. Nó không phải chỉ được vẽ bằng màu sắc và cây bút lông mà bằng cả tình yêu thương và đức hy sinh thầm lặng, cao quý.
– Nó cho thấy một quy luật nghiệt ngã của nghệ thuật:
+ Kiệt tác là hiếm hoi, là bất ngờ ngoài ý muốn con người.
+ Kiệt tác chỉ thực sự là kiệt tác khi nó có giá trị nhân sinh và nghệ thuật rất cao.
+ Kiệt tác nhất thiết phải hướng tới, phục vụ cuộc sống con người.
4. Nghệ thuật đảo ngược tình huống
– Lần 1: Ai cũng tưởng Giôn-xi sẽ chết vì bệnh tật, nghèo túng và chán sống. ai cũng tưởng chiếc lá ấy nhất định sẽ rụng nhưng kết thức truyện Giôn-xi thoát chết.
– Lần 2: Cụ Bơ-men tuy nghiện rượu nhưng rất khỏe mạnh. Vậy mà kết thúc truyện cụ lại chết vì viêm phổi.
III. Tổng kết
1. Nội dung
– Truyện ca ngợi tình cảm trong sáng, cao đẹp của những người nghệ sĩ chân chính, ca ngợi sự hy sinh quên mình của cụ Bơ-men để vẽ chiếc lá, cứu sống Giôn-xi.
– Ca ngợi sức mạnh của tác phẩm nghệ thuật giúp con người chiến thắng cai chết, đem lại niềm vui, hạnh phúc cho con người.
– Truyện cũng gợi những suy ngẫm về kiệt tác, về sự ấp ủ cả một đời và khoảng khắc bất ngờ sáng tạo nên tác phẩm kiệt xuất.
2. Nghệ thuật
– Bố cục chặt chẽ, xây dựng nhiều tình huống hấp dẫn.
– Miêu tả diễn biến tâm lý nhân vật tinh tế.
– Kết cấu đảo ngược tình huosng 2 lần gây bất ngờ, hấp dẫn.
